Céard is brí le bolgchaint?

Chuala mé an focal bolgchaint den chéad uair inné.

An bhfuil a fhios agat céard is brí leis?

B’fhéidir an torann a chloistear go minic san oifig deich nóiméad roimh an lón, nuair atá gach éinne stiúgtha leis an ocras?

Ní hea!

Seo leid duit: chuala mé an focal agus mé ag GaelGÁIRÍ i mBéal Feirste.
Bhí Sean T. O’Meallaigh ar stáitse le Pato, an puipéad atá aige.

Aindí, Mise, agus Sean, leis na puipéid Caoimhe (an chaora) agus Pato.

Bhfuil tuairim agat go fóill?

An Béarla ar bholgchaint ná ventriloquism. Sin ceann de na focail atá úsáidte minic go leor, ach bheadh sé an-deacair teacht ar Bhéarlóir a mhíneodh duit cén fáth a gciallaíonn ventriloquism ‘duine ag caint le puipéad’.

Aistrithe ón Laidin, is é bolgchaint go díreach an bhrí atá le ventriloquism.

Venter = bolg
Seans go mbeadh cuimhne agat ar ventral agus a mhalairt, dorsal, ón mbitheolaíocht ar scoil.
Agus go deimhin an focal ventricle, mar a bhíonn sa chroí, tá an chiall ‘bolg beag’ leis sin.

Loqui = caint
Tá rian an fhocail sin le feiceáil in eloquent, loquacious, agus colloquial.
Tá soliloquy ar eolas againn ar fad chomh maith – sin duine amháin (solo!) ag caint.

Ponc

Blagmhír inniu faoin bhfocal ponc.

An focal i dteangacha eile:
Gaeilge Ponc,  Béarla point,
Gàidhlig pong/punc, Breatnais pwnc, Laidin punctum. 

Sna lámhscríbhinní agus sa cló ghaelach feictear ponc a chuireann séimhiú in iúl. Seo cheann thar thúslitir ‘fhir’:

Dealraíonn sé nach bhfuil aon nasc ann le ‘punk’, ach nach bhfuil an léaráid seo níos suimiúla ná ‘hata an fhir’?

Punctum delens an t-ainm (Laidin) atá ar an gcineál ponc sin. Is éasca an nasc idir delens agus delete Bhéarla an lae inniu a fheiceáil. Ar dtús úsáideadh an ponc sin le rá go raibh litir mícheart sa téacs. Tuigeadh éinne a bhí á léamh gan an litir a fhuaimniú. Sa bhealach sin shleamhnaigh an punctum delens isteach mar shéimhiú ar s agus f ar dtús, toisc go n-imíonn na litreacha sin agus iad séimhithe.

Aer Lingus

Dúirt duine liom tráth dtagann Aer Lingus ó aer agus ling (léim), toisc go léimeann an t-eitleán san aer.
Dúirt mé é sin chuile uair a bhí an deis agam ó shin, of course.

Ach d’fhoghlaim mé inniu nach bhfuil sé sin i gceart!

Is litriú Béarlaithe é Aer Lingus de Aerloingeas, a thagann ó aer agus loingeas, a thagann ón focal long (bád).

Calvary

Chonaic mé an scannán Calvary le déanaí.

Níor chuala mé an focal Calvary go dtí go raibh dánta Shomhairle Mhic Gill-Eain á léamh agam, agus tháinig mé ar a dán Calbharaigh.

B’é Golgotha a bhí cloisithe agam ar chúis éigin…

An chúis go bhfuil dhá ainm?

Tagann Golgotha ón Aramais gulgulta a chiallaíonn blaosc. Is é Calvaria an Laidin ar bhlaosc. Is é Calvary an Béarla ar sin. Phew!

Ar aon nós, seo an dán a scríobh Somhairle:

Calbharaigh
Chan eil mo shùil air Calbharaigh
no air Betlehem an àigh
ach air cùil ghrod an Glaschu
far bheil an lobhadh fàis,
agus air seòmar an Dùn Èideann,
seòmar bochdainn ’s cràidh,
far a bheil an naoidhean creuchdach
ri aonagraich gu bhàs.

D’aimsigh mé é curtha le ceol. Tá píosa cainte roimh ré, agus tosaíonn sí ag 01:00.

DAS bhí an scannán Calvary go maith.

Dán – Bronntanas

Tagann an focal dán i nGaeilge (agus dàn sa Ghàidhlig) ón Ind-Eorpais dōn, ón bhfréamh dō.

Ciallaíonn an focal dán bronntanas.

Gan dul isteach ar an iomarca, is é Dán Díreach a bhí á staidéar agam nuair a d’fhoghlaim mé é seo. Chum na filí dánta ar son a bpátrún agus fuair siad íocaíocht ar ais trí bronntanas a fháil. Bhíodh malartú eatarthu sa bhealach sin.

Tá an fréamh céanna le feiscint (ag teacht tríd an ón Laidin donus) in donation i mBéarla, agus chomh maith leis sin tá na focal pardon, agus dowry (spré) gaolta leis.

Tá an focal dawn acu sa Bhreathnais ach níl an bhrí bainteach le bronntanas fisiciúil. Is é ‘bua’ nó ‘talann’ an bhrí atá leis, i. ‘bronntanas ó Dhia’ cineál rud.

Mar fhocal scoir; tamall ó shin léigh mé Memoirs of a Geisha, agus sa leabhar is é danna an téarma a nglaoitear ar fear atá ina phátrún ar Geisha éigin. Feicim anois go bhfuil sé ag teacht ón bhfréamh céanna, ón Sanscrait dāna.

 

Dé Mairt

Dé Mairt – tagann an t-ainm ó bpláinéid Mars.

Tá an planéid ainmnithe i ndiaidh Mars, an dia cogaidh sa mhiotaseolaíocht Rómhánach.

An leaid seo…

Is é Dimàirt a tha air anns a’ Ghàidhlig agus tagann an Béarla ón Sean-Bhéarla Tiwesdæg, a chiallaíonn day of Tiw, a thagann ó Týr, dia cogaidh na Lochlannaigh

Chomh maith leis sin is maith liom an nasc atá ann leis na Teangacha Rómánsacha cosúil le Fraincis (Mardi), Spáinnis (Martes), agus Iodáilis (Martedi).

Thug an dia a ainm do mhí an Mhárta chomh maith (Am Màrt i nGàidhlig); Fraincis (Mars), Spáinnis (Marcha), agus Iodáilis (Marcia).

Dé Luain

Dé Luain – tagann an t-ainm ó luna, an Laidin ar ghealach.

Tá sé le feiscint chomh maith sa bhFraincís – Lundi, agus i mBéarla is é Monday (moon day) atá ann.

Deirtear tráth go mbíodh daoine craiceáilte ar oícheanta lánghealaí. Sin as a dtagann an téarma moon struck, agus tá an fréamh Laidineach luna  sa focal lunatic…

Ag dul siar aríst

Chuile uair atáim ag ceannach bus nó traen go dtí an aerfort scríobhaim ‘Stanstead‘ in áit ‘Stansted‘ agus bíonn ar Ghúgal bocht mé a cheartú.

Ní raibh a fhios agam go baileach cén fáth go ndearna mé é sin ach mheas mé go raibh sé bainteach le deireadh an fhocail homestead.

Tagann ‘Stansted’ ó dhá fhocal sa Sean-Bhéarla, stan agus stede. An brí atá leis ná ‘stony place’.Agus tarlaíonn sé go dtagann an focal homestead as hamstede. Mar sin ní raibh mé ró-mícheart ag ceaptha go raibh nasc eatarthu! Tháinig siad ón bhfréamh céanna ach d’athraigh siad i mbealaí difriúla.

Bíonn nós agam agus mé in Éirinn breathnú ar na comharthaí i gcónaí, bainim sult as na haistriúcháin éagsúla a fheiceáil. Anseo i Londain ní bhíonn an deis sin agam agus tá orm níos mó taighde a dhéanamh chun stair an ainm a nochtadh.

Cac at the Tate Modern

“Oh I don’t really get modern art,” a dúirt comhghleacaí liom nuair a d’inis mé dó go raibh mé ag dul go dtí an Tate Modern i ndiaidh oibre Aoine amháin.

“To me,” lean sé, “some pieces literally look like turds. You just know that everyone must be thinking it, but everyone is afraid to say it.”

Gheall mé dó, dá mba rud go raibh saothar amháin go raibh cuma caca air, déarfainn é ós ard.

Agus ba bheag nár phléasc mé amach ag gáire nuair a chonaic mé an píosa thíos.

“Lightning with Stag in its Glare” ag an Tate Modern.

Ar aon nós, an Luain ina dhiaidh nuair a chonaic mo dhuine mé dúirt sé, “well, how was the cack at the Tate?”

Cheap mé gurb é cac a bhí á rá aige, nó gur tháinig an focal díreach ón nGaeilge agus bhí mé ar bís!

Nuair a rinne mé taighde air, áfach, chonaic mé go bhfuil siad ag roinnt an fréamh céanna, ‘cacare‘ a thagann ón Laidin.

Spreagann sé mé chun alt nó dhó a scríobh ar na focail a tháinig go Sasana uainn, áfach.

 

 

An nasc idir Bart Simpson agus an Ghaeilge.

D’ainmnigh Matt Groening The Simpsons uilig  i ndiaidh a chlann féin – seachas Bart. Toisc go mbíonn Bart dána i gcónaí, bheartaigh sé anagram den fhocal ‘brat’ i Béarla a usáid. Ana-mhaith, dar leat, ach cén nasc atá leis sin agus an Ghaeilge?

Beidh orainn breathnú ar stair an fhocail ‘brat’.

Is focal ó Shasana ‘brat’ agus sa lá atá inniu ann déanann sé cur síos ar páiste dána. Bhíodh sé in úsáid, áfach, i gcomhair páistí  a bhíodh i mbun déirce (ag lorg airgid) toisc gur minic a bhíodh  ‘bratt’ orthu – focal sa Sean-Bhéarla leis an mbrí ‘cloak’.

Is dócha gur léir duit anois go bhfuil fréamh an fhocail sin sa Ghaeilge toisc go bhfuil sé fós in úsáid againn go mion minic!